Τρίτη 20 Μαΐου 2008

...η παιδεία όμως μπορεί να βοηθήσει να γίνουμε καλύ­τεροι και, αν όχι ευτυχέστεροι, να μας μάθει να επωμι­ζόμαστε το πεζό και να ζούμε το ποιητικό τμήμα της ζωής μας.
"Edgar Morin"

Η ανθρώπινη κοινωνία έχει την δυνατότητα να προ­σφέρει στις γενιές που έρχονται, την απόκτηση γνώ­σης, με συνθήκες πολύ καλύτερες από ποτέ άλλοτε. Είναι όμως πλέον ερώτημα πώς, αυτή η, πολλές φορές, κακοχωνεμένη πληροφόρηση, που θεωρείται γνώση (και δεν είναι πάντα) θα μετεξελιχθεί σε ουσιαστικό στοχασμό, δηλαδή σε σοφία.
Θέλουμε να εκπαιδεύσουμε ειδικούς, σε διάφορους τομείς, προικίζοντάς τους με ό,τι μέχρι τώρα καταφέ­ραμε, ώστε να συνεχίσουν την κούρσα της επιστήμης, ήδη όμως ανακαλύπτουμε αδιέξοδα σ’ αυτήν την λογι­κή. Ο κατακερματισμός της επιστήμης, στον οποίο ανα­γκαστικά οδηγηθήκαμε λόγω του όγκου και της πολυ­πλοκότητας των επιστημονικών δεδομένων, απαιτεί εξειδικευμένους τεχνικούς, οι οποίοι, ένα πολύ μικρό μέρος του ορίζοντα μπορούν να δουν και φυσικά αδυ­νατούν να απαντήσουν σε γενικότερα ερωτήματα.
Είναι ήδη γνωστό ότι ένα σύστημα αποτελείται από διακριτά μέρη και έχει ιδιότητες που δεν είχαν τα μέρη του. Μας πήρε πολύ καιρό να καταλάβουμε ότι το όλον διαφέρει, πολλές φορές, ριζικά από τα επιμέρους. Ο άνθρωπος αποτελείται από πρωτόνια και ηλεκτρόνια αλλά επ’ ουδενί λόγο οι ιδιότητες των σωματιδίων του μικρόκοσμου δεν οδηγούν αναγωγικά στο να βγάλουμε συμπέρασμα για την συμπεριφορά του συνόλου που δημιουργούν, έστω κι αν τον εξετάσουμε καθαρά οργα­νικά.
Έτσι οι διάφοροι επιστημονικοί τομείς παρ’ ότι δεν βλέπουν ένα τέρμα, σιγά σιγά αρχίζουν να δυσκολεύο­νται να δώσουν απαντήσεις. Μιλήσαμε για το άτομο (δηλαδή το άτμητο), το διασπάσαμε σε πρωτόνια και ηλεκτρόνια με τις γνωστές συνέπειες, πήγαμε σε ακόμα μικρότερα σωματίδια, τα quarks, που αποτελούν τους δομικούς λίθους πρωτονίων και νετρονίων και ίσως σε λίγο καιρό ανακαλύψουμε τα συστατικά των quarks σε μια ανερμάτιστη αναζήτηση τίνος, αλήθεια; Επιβεβαιώσαμε μάλλον την θεωρία του Big Bang και σήμερα αναζητούμε κρυμμένες ιδιότητες του σύμπα­ντος στα νετρίνα που έρχονται απ’ το διάστημα (φαντά­σματα σωματιδίων που μας διαπερνούν και συνεχίζουν το ταξίδι τους). Κάτοικοι ενός αχανούς σύμπαντος, σε ένα ασήμαντο πλανήτη – δορυφόρο ενός μικρού ήλιου μέσης ηλικίας, στην άκρη ενός απ’ τα δισεκατομμύρια των γαλαξιών, καταφέραμε να γίνουμε παρατηρητές αυτού του σύμπαντος. Καταφέραμε νοητικά τουλάχι­στον να βρισκόμαστε απ’ έξω απ’ αυτό το σύμπαν και να το παρατηρούμε μιλώντας για την ηλικία του, τις δια­στάσεις του, την πυκνότητά του. Αριθμοί, βέβαια, οι οποίοι ικανοποιούν σαν λύσεις, κάποιες εξισώσεις και παραμένουν ασύλληπτοι στον κοινό νου. Δεν είναι εύκολο να συλλάβουμε τέτοιες έννοιες και να τις επε­ξεργαστούμε φιλοσοφικά. Έτσι όμως μένουν, απλά δυσνόητα μαθηματικά μοντέλα, στα συρτάρια ενός ιερατείου τεχνικών, οι οποίοι, μη έχοντας την κατάλλη­λη κλασική παιδεία αρκούνται σ’ αυτό.
Η Βιολογία εξάλλου και η Γενετική έχουν ανοίξει το βήμα τους σε μια εξέλιξη ραγδαία. Είμαστε σε θέση να παραγάγουμε ανθρώπινα εξαρτήματα, όπως οι βιομη­χανίες παράγουν βίδες. Έτσι θα σώσουμε όσο μπορού­με περισσότερους κάτοικους αυτού του πλανήτη (αυτούς βέβαια που έχουν την δυνατότητα να πληρώ­σουν για κάτι τέτοιο).
Πήγε περίπατο ή φυσική επιλογή και καλώς πήγε. Αυτή η προσπάθεια όμως προχωρεί, μπαίνοντας και σε χωράφια που δεν είναι σίγουρα δικά της. Οι επιστήμο­νες προσπαθούν να συνδέσουν την ανθρώπινη συμπε­ριφορά με την γενετική προέλευση. Ίσως σε λίγο καιρό να κυριαρχήσει η άποψη ότι με μικρές γονιδιακές μετα­βολές ο απροσάρμοστος (διάβαζε αναρχικός, εγκλημα­τίας, ανήθικος κ.λπ.) θα γίνεται προσαρμόσιμος. Ακού­γεται επιστημονική φαντασία ζοφερή και πρέπει να υπάρξει αντίλογος από την ίδια την επιστημονική κοινότητα. Για να γίνει όμως κάτι τέτοιο, πρέπει η ιδιότη­τα του επιστήμονα να συμπλέει μ’ αυτήν του στοχαστή.
Δεν είναι περίεργο που ο Αριστοτέλης ήταν φιλόσο­φος και ο Einstein δεν ήταν. Πρότεινε ο δεύτερος ένα μοντέλο για το σύμπαν, το οποίο όχι μόνο ερμηνεύει απόλυτα κάποια πειραματικά δεδομένα αλλά είναι πραγματικά μια μεγαλειώδης σύλληψη για το τι είναι χώρος και χρόνος. Ποιος όμως αποτόλμησε στα χρόνια που πέρασαν από τότε, μια σοβαρή φιλοσοφική προσέγγιση για την ανθρώπινη ύπαρξη, χρησιμοποιώντας όλα αυτά τα επιστημονικά επιτεύγματα;
Ο επιστημονικός κόσμος βλέπει την κλασική μόρφωση σαν ένα περιττό στολίδι ή, ακόμα χειρότερα, σαν αισθητική χλιδή. Αντίστροφα, ο κόσμος της κλασικής κουλτούρας δεν βλέπει στις θετικές επιστήμες τίποτα άλλο, παρά ένα συνονθύλευμα εξισώσεων.
Όσο η εκπαιδευτική διαδικασία ευνοεί μια μόρφωση ερμητικού χαρακτήρα, δηλαδή μια μόρφωση που είναι κλειστή και οι τομείς της αποκλίνουν από πολύ νωρίς, το αποτέλεσμα θα ’ναι πάντα μια Βαβέλ ειδικών. Η γενι­κή παιδεία πρέπει να γίνει πραγματικότητα, ξεφεύγο­ντας απ’ τον τύπο και περνώντας στην ουσία, ώστε να λειτουργήσει προστατευτικά απέναντι στην ποσοτικο­ποίηση και την αριθμολατρεία, μετατρέποντας την παρεχόμενη γνώση σε σοφία.


Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία" της Καλαμάτας το 2000

Δεν υπάρχουν σχόλια: